مجله خبری-سبک زندگی نگار: سعدی شیرازی شاعر و نویسنده و سخنور نامی ایرانی است که تاریخ تولد او سال ۵۸۵ هجری قمری و وفات او ۶۹۱ هجری قمری است. سعدی در شیراز زاده شد و آرامگاه استاد بی بدیل سخن، در این شهر زیبا قرار دارد. آرامگاهی که در زمان حیات محل زندگی سعدی بوده است و هر ساله عاشقان این ادیب ایرانی را به آنجا میکشاند تا یادی از او و آثار برجسته اش کنند و در باغهای اطراف آرامگاه زمان خوشی را سپری کنند. در این بخش به معرفی آرامگاه سعدی که از نقاط دیدنی شیراز است، میپردازیم.
سعدیه در انتهای خیابان بوستان و کنار باغ دلگشا، در دامنه کوه، در شمال شرق شیراز قرار دارد و تنها خانهی سعدی نیست بلکه اطراف مقبرهی سعدی میتوان قبرهای زیادی که متعلق به ادیبان و شاعران برجستهی شیراز از جمله شوریدهی شیرازی است را مشاهده نمود.
سعدی در شیراز به دنیا آمد و پس از سفری طولانی به بین النهرین، شام، حجاز و شمال آفریقا و کسب تجربههای فراوان به شیراز بازگشت. او اواخر عمرش را در سعدیه گذراند و سپس در همانجا دفن شد.
خواجه شمس الدین محمد صاحب دیوانی وزیر معروف آباقاخان برای نخستین بار در قرن هفتم مقبرهای بر فراز قبر سعدی ساخت. اما خانقاه شیخ به دستور حکمران شیراز یعقوب ذوالقدردر سال ۹۹۸ به خراب شد و اثری از آن باقی نماند.
کریمخان در سال ۱۱۸۷ ه. ق. دستور داد بر فراز مزار شیخ شیراز عمارتی ۲ طبقه از گچ و آجر بنا کنند که طبقه پایین دارای راهرویی بود که پلکان طبقه دوم از آنجا آغاز میشد. فتحعلی خان در دورهٔ قاجاریه (سال ۱۳۰۱) دستور مرمت آرامگاه شیخ را صادر کرد و حبیب الله قوام الملک خان شد و چند سال بعد دستور تعمیر و ترمیم قسمتی از بنا را صادر نمود.
بنای ساخته شده در زمان کریم خان تا سال ۱۳۲۷ ه. ش. برپا بود و بنای کنونی به جای ساختمان قدیمی در سال ساخته شد و مراسم افتتاح رسمی آن در اردیبهشت ماه ۱۳۳۱ برگزار گردید. این بنا با اقتباس از کاخ چهل ستون و تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی توسط محسن فروغی ساخته شد.
آرامگاه سعدی توسط معمار مدرنیست محسن فروغی طراحی و با الهام از معماری سنتی ایرانی ساخته شده است. مهندس محسن فروغی معمار مدرنیست علاقمند به تاریخ و پیشینه فرهنگ و معماری ایران بود. او رابطه ساختمانها را از نظر سبک و شکل میتوان به دو دسته رابطه ظاهری و رابطه حقیقی تقسیم بندی مینمود. رابطه ظاهری برای فروغی مثل ساختمانهای ساخته شده در ابتدای دوره شکل گیری معماری ساسانی با الگوبرداری از معماری هخامنشی بود.
ورودی مجموعه در راستای ورودی آرامگاه است که معمار آن آندره گدار فرانسوی است. در طرح آرامگاه سعدی، عناصر معماری ایرانی مانند ایوان و گنبد، با ظرافت تمام به زبان مدرن بیان شده اند. ترکیب ستون ها، فرم خالص گنبد با تک رنگ فیروزهای و ترکیب آزاد فضاها از عواملی هستند که ماهیتی مدرن به این ساختمان بخشیده اند. طرح آرامگاه سعدی در شیراز، در سال ۱۳۳۰ به اتمام رسید. بر روی درب ورودی سعدیه نوشته شده است:
ز خاک سعدی شیراز بوی عشق آید
هزار سال پس از مرگ او گرش بویی
بنای فعلی آرامگاه سعدی با تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی در میان عمارتی هشت ضلعی با سقفی بلند و کاشیکاری ساخته شد. این مجموعه، از یک ایوان ستون دار بلند و یک رواق کشیده به صورت «L» تشکیل شده است. گنبدی که مقبره سعدی در آن قرار دارد، در محل برخورد ایوان و رواق تعبیه شده است. کاشی فیروزه فامی بر فراز آن گنبد، میدرخشد.
در امتداد مسیر اصلی ورودی ایوان اصلی ستون دار با سقفی صاف است، اما رواق کوتاهتر و از شماری دهانه قوسی شکل تشکیل شده است.
دو اطاق کرسی دار در دو طرف راهرو قرار دارد. قبر سعدی در اطاق سمت شرق راهرو قرار دارد که معجری چوبی آن را احاطه است. قسمت غربی راهرو موازی قسمت شرقی، شامل دو اطاق است که در اطاق غربی این قسمت شوریده (فصیح الملک) شاعر نابینای شیرازی دفن شده است.
طبقه بالای ساختمان مانند طبقه زیرین بود، اما بر روی اطاق شرقی اطاقی ساخته نشده بود و سقف آن به اندازه دو طبقه ارتفاع داشت. در ۷ ضلع ساختمان، ۷ کتیبه قرار دارد که از قسمتهایی از گلستان، بوستان، قصاید، بدایع و طیبات شیخ انتخاب شده و به خط «ابراهیم بوذری» نوشته شده است.
در ضلع غربی، آرامگاه سعدی قصیدهای نوشته شده است:
خوش است عمر، دریغا که جاودانی نیست
پس اعتماد بر این چند روز فانی نیست
در ضلع شمال شرقی آرامگاه سعدی ابیاتی از بوستان با این مطلع نوشته شده:
الاای که بر خاک ما بگذری
به خاک عزیزان که یاد آوری
در ضلع جنوب شرقی، آرامگاه سعدی نوشته اند:
یاد دارم که با کاروان همه شب رفته بودم...
در ضلع جنوب غربی، غزلی از بدایع نوشته شده:
ای صوفی سرگردان، در بند نکونامی
تا درد نیاشامی، زین درد نیارامی
در ضلع شمال غربی ایوان شعر زیر به چشم میخورد:
خاک من و توست که باد شمال
میببرد سوی یمین و شمال
همچنین غزلی از طیبات به خط شاهزاده ابراهیم سلطان فرزند شاهرخ تیموری و با این مطلع حک شده است:
به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست
عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست
در ضلع شرقی نیز دوازده بیت از قصیدهای دیده میشود:
بسی صورت بگردیده است عالم
وز این صورت بگردد عاقبت هم
پس از خرید و تخریب خانههای اطراف، آرامگاه دارای محوطهای در حدود ۱۰۳۹۵ متر مربع شد. محوطهٔ باغ به سبک ایرانی گلکاری، درختکاری و باغچه بندی شده است و در وسط حیاط و در دو طرف محوطه آرامگاه دو حوض مستطیل شکل، با جهت شمالی - جنوبی قرار دارد و حوض دیگری در مقابل ایوان اصلی در جهت شرقی - غربی بنا شده است.
حوض دیگری در جلوی رواق آرامگاه سعدی قرار دارد که در آن سکه به نشان گرفتن حاجت میاندازند.
در سمت چپ آرامگاه حوض ماهی وجود دارد که در داخل به شکل هشت ضلعی است. این حوض در حدود ۳۰ ٫ ۲۵ مترمربع زیربنا دارد و با ۲۸ پله به صحن آرامگاه وصل میشود. درون آبنمای موسوم به حوض ماهی در زیرزمین این مجموعه آب قنات مخصوص سعدی جریان دارد. این قنات در عمق ده متری صحن آرامگاه وجود دارد که آب آن دارای مواد گوگردی و جیوه است. زیرزمین سعدیه امروزه به چایخانهٔ سنتی تبدیل شده است.
شیرازیها به شستشو خود در شب چهارشنبه سوری در این حوض معتقدند. استاد کاشی کار «تیرانداز» در سال ۱۳۷۲، کاشی کاریهای داخل حوض ماهی به سبک عمدهٔ سلجوقی طراحی و اجرا نمود. یک نورگیر به شکل هشت ضلعی بر فراز حوض ماهی و دو نورگیر چهارضلعی در طرفین آن قرار دارد.
در کنار حوض ماهی دو ساختمان آجری یکی دفتر و دیگری کتابخانهٔ عمومی سعدیه قرار دارد.
کاشی و عناصری مانند گنبد و قوس، کیفیتی ایرانی به مجموعه سعدیه بخشیده است. در جلو بقعه ایوانی با ستونهای چهار ضلعی بلند با تزئینات کاشی کاری قرار دارد و بر فراز بقعه گنبد کاشی فیروزه فام جلوه خاصی دارد. کتیبههایی کاشی کاری درون بقعه و لوحهای که تاریخچه ساختمان بر آن نوشته شده، دیوارها را زینت بخشیده است.
زیربنای اصلی آرامگاه حدود ۲۵۷ متر مربع میباشد. نمای خارجی آرامگاه از سنگ تراورتن و نمای داخلی آن از سنگ مرمر است. ساختمان اصلی آرامگاه دو ایوان عمود بر هم دارد که قبر شیخ در زاویه این دو ایوان قرار گرفته است. اصل بنا با سنگ سفید و کاشی کاری مزین است، اما در جلوی مقبره ۸ ستون از سنگهای قهوهای رنگ قرار دارند. ستونها و جلوی ایوان از سنگ گرانتیت قرمز و سنگهای پایههای بنا، سیاه رنگ است. بنای آرامگاه در داخل هشت ضلعی با دیوارهایی از جنس مرمر و گنبدی لاجوردی و از بیرون به شکل مکعبی میباشد.
سنگ قبر کنونی را که سماق سرخ کم رنگی است علی اکبرخان قوام الملک شیرازی بر روی قبر شیخ نصب کرد و با خط نستعلیق عالی شعری از بوستان را بر آن نگاشت:
کل شی هالک و انت الباقی
کریم السجایا، جمیل الشیم نبی البرایا، شفیع الامم
در سال ۱۳۵۴ آرامگاه شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره ۱۰۱۰ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. از سال ۱۳۸۷ خورشیدی سکههای پانصد ریالی برنزی جمهوری اسلامی ایران به نقش آرامگاه سعدی مزین شده است.